دسته: عباس خسروانی

کتاب «فقه عمران شهری»: رویکردی نوین در شهرسازی اسلامی

عباس خسروانی پژوهشگر مدیریت شهری
طی نیم قرن اخیر کشور ما شاهد تجربه رشد شتابان شهرنشینی و همپای آن رشد روزافزون مسائل شهری است.فاصله گرفتن از اندیشه های دینی و سنتی در شهرسازی باعث شکل گیری شهرهائی بیگانه با روح اسلامی ایرانی شهروندان ما شده است.در این میان وجود یک نگاه نو و تازه از منظر اسلام به پدیده شهرنشینی و شهرسازی یک ضرورت و نیاز است،که کتاب فقه عمران شهری به این نیاز پاسخ داده است.

فقه شهری یکی از حوزه‌های نوظهور و جذاب در فقه اسلامی است که به بررسی تطبیق آموزه‌های دینی با مسائل و چالش‌های شهرنشینی مدرن می‌پردازد.اگر چه در سال‌های اخیر، پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شده ولی کتاب “فقه عمران شهری” نوشته آیت الله محسن اراکی،که محصول درس خارج فقه ایشان است،دارای ویژگی های برجسته ای ست که آن را از سایر آثار مشابه خود متمایز می کند.

در ادامه به برخی از این ویژگی های ممتاز اشاره می‌شود:

۱) تلفیق عمیق فقه و شهرسازی از ویژگی های برجسته این اثر علمی ست و نویسنده تلاش کرده تا با رویکردی جامع و دقیق،آموزه‌های فقهی را با دانش نوین شهرسازی درآمیخته و در نهایت به ارائه الگویی جامع و کاربردی برای توسعه شهری اسلامی منتهی شده است.

۲) این اثر نگاهی جامع به ابعاد مختلف شهرسازی از جمله مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیست ‌محیطی و سیاسی دارد.

۳( کتاب فقه عمران شهری ضمن ارائه مبانی نظری به مسائل عملی شهرسازی نیز پرداخته و راهکارهای عملی برای حل مشکلات شهری ارائه می‌دهد. این ویژگی،کتاب را برای مدیران و تصمیم گیران و برنامه‌ریزان شهری کاربردی کرده است.

کتاب “فقه عمران شهری” می‌تواند به مدیران در برنامه‌ریزی شهری کمک کند. با توجه به اصول این کتاب، برنامه ریزان کلان شهری می‌توانند طرح‌های جامع شهری را به گونه‌ای طراحی کنند که منجر به ایجاد شهری زیبا، سالم و پایدار شود.

۴) توسعه پایدار با تاکید بر اندیشه های اسلامی همیشه به عنوان یک ایده مترقی مطرح بوده و این کتاب آن را به خوبی نظریه پردازی کرده است.نویسنده کتاب فقه عمران شهری، تلاش کرده است تا نشان دهد که چگونه می‌توان با رعایت اصول اسلامی،به توسعه‌ای دست یافت که هم به نفع نسل حاضر و هم نسل‌های آینده باشد. این کتاب به مدیران و تصمیم گیران شهری کمک می‌کند تا در جهت توسعه پایدار شهری گام بردارند. توسعه پایدار به معنای توسعه‌ای است که نیازهای نسل حاضر را برطرف کند بدون اینکه توانایی نسل‌های آینده را برای برطرف کردن نیازهای خود به خطر اندازد.

۵) منابع غنی و مستند یکی از مولفه های اعتبار یک اثر علمی ست.در این کتاب از منابع غنی و متنوعی استفاده شده است و به ارجاعات و مستندات بسیاری مجهز است. این ویژگی، اعتبار علمی کتاب را افزایش داده و به خواننده امکان می‌دهد تا به منابع اصلی مراجعه کند.

۵) رویکرد نوآورانه به موضوع شهرسازی اسلامی داشته و بازخوانی برخی از مفاهیم سنتی با نگاهی جدید از دیگر ویژگی های ممتاز این اثر است.

۶) استفاده از زبان ساده و روان در نگارش کتاب باعث شده تا برای طیف وسیعی از مخاطبان قابل فهم باشد.

۷) و در نهایت ارائه الگوی جامع برای شهرسازی اسلامی در این کتاب باعث شده تا این اثر قابلیت تبدیل شدن به قوانین و ضوابط شهرسازی را داشته باشد تا مبنای عمل مدیران شهری قرار گیرد. قانون گذاران در سطح ملی و شهری می‌توانند از این کتاب به عنوان مرجعی برای تدوین قوانین و مقررات شهری استفاده کنند. این قوانین باید به گونه‌ای تدوین شوند که هم با اصول اسلامی سازگار باشند و هم به بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کنند.

کتاب “فقه عمران شهری” به عنوان یک راهنمای جامع و کاربردی، می‌تواند نقش مهمی در مدیریت شهری ایفا کند. این کتاب با ارائه یک چارچوب فقهی برای مسائل شهری، به مدیریت شهری کمک می‌کند تا تصمیمات خود را بر اساس اصول اسلامی و با در نظر گرفتن منافع عمومی اتخاذ کنند.

مهمترین سوالی که بعد از مطالعه این اثر برجسته علمی پیش می آید این است که چگونه می توان رویکرد و ایده های این کتاب را به عرصه اجرا متصل کرد و آثار عملی آن را در شهرها دید؟برای اینکه مدیران و تصمیم گیران شهری بتوانند به بهترین شکل از آموزه‌های کتاب “فقه عمران شهری” بهره‌مند شوند، لازم است چندین گام برداشته شود:

۱) آموزه‌ها این کتاب می بایست با شرایط محلی از طرق زیر تطبیق داده شود:

– تشکیل تیمی متشکل از کارشناسان فقه، شهرسازی، حقوق و سایر رشته‌های مرتبط برای تفسیر مفاهیم کتاب و تطبیق آن با شرایط خاص هر شهر.

– انجام مطالعات میدانی برای شناسایی مشکلات و چالش‌های موجود در شهر و یافتن راهکارهای مبتنی بر آموزه‌های کتاب.

– بهره‌گیری از نظرات و تجربیات متخصصین مختلف در زمینه شهرسازی اسلامی برای ارائه راهکارهای عملی.

۲) برنامه ریزی عملیاتی برای اجرای آموزه های کتاب از طریق:

-تعیین اولویت‌های مدیریتی بر اساس آموزه‌های کتاب و با توجه به شرایط موجود در شهر.

– تدوین برنامه‌های عملیاتی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای اجرایی کردن آموزه‌های کتاب.

– تخصیص منابع مالی و انسانی لازم برای اجرای برنامه‌های عملیاتی.

۳)آموزش و فرهنگ‌سازی برای ترویج آموزه های این اثر در بین نخبگان و آحاد مردم از طریق:

– برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان شهرداری، اعضای شورای شهر و سایر ذینفعان برای آشنایی با مفاهیم کتاب و اهمیت آن.

-ارتقاء آگاهی عمومی شهروندان در مورد مفاهیم شهرسازی اسلامی و نقش آن‌ها در بهبود کیفیت زندگی.

– استفاده از رسانه‌های مختلف برای ترویج مفاهیم شهرسازی اسلامی و تشویق شهروندان به مشارکت در اجرای برنامه‌ها.

۴) به مشارکت طلبیدن کلیه نهادها دستگاه های دولتی و غیر دولتی موثر در مدیریت شهری و شهرسازی از طریق:

-همکاری با دانشگاه‌ها برای انجام پژوهش‌های مشترک و تربیت نیروی انسانی متخصص.

– همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد برای اجرای برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی.

– جلب مشارکت بخش خصوصی در اجرای پروژه‌های عمرانی و خدماتی.

کتاب فقه عمران شهری، با ارائه یک چارچوب فقهی برای مسائل شهری، می‌تواند نقش بسیار مهمی در توسعه پایدار و اسلامی شهرهای ایران ایفا کند. ایران کشوری با تاریخ و تمدن غنی اسلامی است و شهرسازی در آن ریشه در این فرهنگ دارد. با این حال، در سال‌های اخیر، شهرسازی در ایران تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله مدرنیزاسیون، جهانی‌شدن و توسعه صنعتی، تغییرات زیادی کرده است. این تغییرات در بسیاری از موارد منجر به فاصله گرفتن از ارزش‌ها و اصول اسلامی در شهرسازی شده است.

یکی از مهمترین دلایل نیاز به فقه عمران شهری، بازگشت به هویت اسلامی در شهرسازی است. این کتاب با ارائه الگوهایی از شهرسازی اسلامی، به ما کمک می‌کند تا شهرهایی بسازیم که در عین حال که مدرن و پیشرفته هستند، هویت اسلامی خود را حفظ کنند.

کتاب فقه عمران شهری یک گام مهم در جهت اسلامی‌سازی شهرسازی در ایران است. با استفاده از آموزه‌های این کتاب، می‌توانیم شهرهایی بسازیم که در آن‌ها عدالت، زیبایی، معنویت و توسعه پایدار در کنار هم وجود داشته باشد.

در نهایت، موفقیت در کاربردی کردن آموزه‌های این کتاب مستلزم عزم جدی قانونگذاران،مدیران شهری،همکاری همه جانبه دستگاه‌های اجرایی و مشارکت فعال شهروندان است.

تحول در مدیریت شهری با هوش مصنوعی: از داده‌ها تا تصمیم‌گیری
عباس خسروانی
هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای در حال تغییر شیوه مدیریت شهرها است. داده‌ها نقش بسیار مهمی در این تحول ایفا می‌کنند و هوش مصنوعی از این داده‌ها برای اتخاذ تصمیمات بهتر استفاده می‌کند. با کمک هوش مصنوعی، شهرها می‌توانند با تحلیل حجم عظیمی از داده‌ها، تصمیمات دقیق‌تر و کارآمدتری در زمینه‌های مختلف مانند ترافیک، مدیریت پسماند، خدمات شهری و… بگیرند. این امر منجر به بهبود کیفیت زندگی شهروندان، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در مدیریت شهری می‌شود.

هوش مصنوعی (AI) به عنوان یک فناوری نوظهور و موثر، نقش بسیار مهمی در ارتقای کارآمدی نهاد شهرداری‌ها و بهبود کیفیت زندگی شهروندان ایفا خواهد کرد. یکی از مهمترین حوزه هایی که می‌تواند از قابلیت های هوش مصنوعی استفاده کرد، تدوین برنامه‌های میان مدت شهرداری هاست. به طوری که در برنامه‌های میان‌مدت شهرداری‌ها، هوش مصنوعی می‌تواند آنها را در دستیابی به اهداف ذیل یاری کند:

بهبود خدمات شهری

یکی از مهمترین حوزه های کارکردی شهرداری ها حوزه خدمات شهری ست که موفقیت یک شهرداری در توسعه این خدمات خود را نشان می دهد که می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

* بهینه‌سازی مدیریت ترافیک: با استفاده از داده‌های ترافیکی و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، می‌توان سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک را طراحی کرد که به کاهش ترافیک، بهبود جریان تردد و کاهش آلودگی هوا کمک می‌کنند.

* بهبود جمع‌آوری زباله: با استفاده از حسگرها و داده‌های مکانی، می‌توان مسیرهای جمع‌آوری زباله را بهینه کرده و هزینه‌های مربوطه را کاهش داد.

* بهبود خدمات شهری: استفاده از چت‌بات‌ها و دستیارهای مجازی برای پاسخگویی به سوالات شهروندان، ثبت گزارشات و درخواست‌های خدمات شهری، می‌تواند به بهبود سرعت و کیفیت خدمات ارائه شده کمک کند.

افزایش کارایی و بهره‌وری

بهره وری در شهرداری به معنای انجام درست کارها با کمترین میزان هزینه کرد منابع است. شاخص بهره‌وری نشان‌دهنده‌ کارایی و اثربخشی شهرداری در رسیدن به اهداف خود است که هوش مصنوعی در موارد ذیل می تواند موثر واقع شود:

* پیش‌بینی تقاضا: با استفاده از داده‌های تاریخی و الگوریتم‌های پیش‌بینی، می‌توان تقاضا برای خدمات مختلف شهری را پیش‌بینی کرده و منابع را به صورت بهینه تخصیص داد.

* اتوماسیون فرآیندها: بسیاری از فرآیندهای اداری و عملیاتی شهرداری‌ها را می‌توان با استفاده از روبات‌های نرم‌افزاری و اتوماسیون هوشمند، بهینه‌سازی و تسریع کرد.

* کاهش هزینه‌ها: با استفاده از هوش مصنوعی، می‌توان هزینه‌های عملیاتی شهرداری‌ها را در حوزه‌های مختلف کاهش داده و به بهبود وضعیت مالی شهرداری‌ها کمک کرد.

افزایش مشارکت شهروندان

الگوی حکمروایی خوب شهری یک فرایند مشارکتی در اداره شهرهاست که به موجب آن همه ذینفعان شامل حکومت,سازمان های غیردولتی و جامعه مدنی فضا و امکانی را برای حل مشکلات شهری ایجاد می کنند که طی آن مسوولیت اجرایی مستقیم مدیریت شهری کمتر شده و امکان بیشتری برای برنامه ریزی و کنترل از پایین به بالا توسط سازمان های غیردولتی و نهادهای مردمی فراهم می شود.هوش مصنوعی دراین جا نیز می تواند به کمک شهرداری های بیاید که به برخی موارد اشاره می کنیم:

* پلتفرم‌های تعاملی: ایجاد پلتفرم‌های تعاملی مبتنی بر هوش مصنوعی که به شهروندان امکان می‌دهد در تصمیم‌گیری‌های شهری مشارکت کنند و نظرات خود را بیان کنند.

* شفافیت اطلاعات: استفاده از داشبوردهای اطلاعاتی مبتنی بر هوش مصنوعی برای نمایش اطلاعات شهری به صورت شفاف و قابل فهم برای شهروندان.

ایجاد شهرهای هوشمند

در آینده نزدیک، شهرهای هوشمند به طور گسترده در سراسر نقاط جهان شکل خواهند گرفت و سرعت حرکت به این سمت شتاب گرفته است. هوش مصنوعی نقش زیادی در این میان بازی می کند که به دو مورد مهم اشاره می کنیم:

* ادغام داده‌های شهری: با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مختلف شهری (مانند داده‌های ترافیک، محیط زیست، انرژی و غیره)، می‌توان به ایجاد شهرهای هوشمند دست یافت که در آن تمام سیستم‌ها به هم متصل و هماهنگ هستند.

* مدیریت انرژی هوشمند: استفاده از هوش مصنوعی برای مدیریت مصرف انرژی در ساختمان‌های عمومی و خصوصی، کاهش هزینه‌های انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای.

چالش‌ها و ملاحظات

هر فناوری که وارد عرصه جامعه می شود به دنبال خود چالش هائی خواهد داشت که امری طبیعی ست چون هر فناوری در ابتدا نظم موجود را بهم می زند.هوش مصنوعی و کاربرد آن در مدیریت شهری نیز بدون چالش نخواهد بود که در وهله اول نیاز است این چالش ها شناخته شود.

* کیفیت داده‌ها: کیفیت داده‌های مورد استفاده برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی بسیار مهم است.

* حریم خصوصی: استفاده از هوش مصنوعی در شهرداری‌ها باید با رعایت کامل قوانین حفاظت از داده‌های شخصی انجام شود.

* هزینه‌ها: پیاده‌سازی سیستم‌های هوش مصنوعی نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه قابل توجهی است.

* نیروی انسانی: برای استفاده موثر از هوش مصنوعی، نیاز به نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده است.

توصیه‌ها

* تعیین اولویت‌ها: شهرداری‌ها باید با توجه به منابع و نیازهای خود، اولویت‌های خود را در حوزه هوش مصنوعی مشخص کنند.

* شروع از پروژه‌های کوچک: شروع با پروژه‌های کوچک و ساده می‌تواند به کسب تجربه و اعتماد به نفس کمک کند.

* همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان: همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند به توسعه و اجرای پروژه‌های هوش مصنوعی کمک کند.

* آموزش نیروی انسانی: آموزش نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی بسیار مهم است.

* ایجاد زیرساخت‌های لازم: ایجاد زیرساخت‌های لازم مانند شبکه‌های ارتباطی پرسرعت و مراکز داده برای اجرای پروژه‌های هوش مصنوعی ضروری است.

در نهایت، هوش مصنوعی می‌تواند به شهرداری‌ها کمک کند تا به شهری هوشمند، کارآمد و پایدار تبدیل شوند و کیفیت زندگی شهروندان را به طور قابل توجهی بهبود بخشند.

news.mrud.ir/news/181578